Paracetamol jako lek jest stosowany od 1955 i wykazuje działanie przeciwgorączkowe oraz przeciwbólowe. Często skrótowo wymieniany obok NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych), choć nie posiada działania przeciwzapalnego i w związku z tym nie wykazuje charakterystycznych skutków niepożądanych NLPZ, w tym przede wszystkim działania drażniącego na błonę śluzową żołądka i dwunastnicy.
Co ciekawe, choć historia stosowania paracetamolu jest długa, to okazuje się, że tak naprawdę do dnia dzisiejszego nie znamy dokładnego mechanizmu działania substancji. Postuluje się, że środek ma wpływ na ośrodek termoregulacji w mózgu, co pośrednio powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych w skórze, wzrost wydzielania potu i ułatwienie oddawania nagromadzonego ciepła. Natomiast w przypadku działania przeciwbólowego sprawa nie jest taka prosta- naukowcy mówią o możliwości hamowania znajdującego się w mózgu enzymu- cyklooksygenazy (COX-3) lub o potencjalnym pobudzeniu szlaków rdzeniowych, które tłumią przewodzenie bólu lub możliwości modulacji receptorów dla endokanabinoidów (CB1) oraz receptorów waniloidowych (TRPV1), które są odpowiedzialne za odczuwanie bólu i prawidłową termoregulację ciała.
Wskazaniem do stosowania paracetamolu są gorączka, dolegliwości bólowe o małym i średnim nasileniu, natomiast w przypadku występowania umiarkowanych lub silnych stanów bólowych oraz w przypadku bólu przewlekłego, paracetamol może być łączony z innymi lekami, w tym NLPZ i opioidami.
Najczęściej pojawiającymi się działaniami niepożądanymi są szybko ustępujące nudności czy biegunka, zmiany skórne i odczyny alergiczne – takie jak rumień, zaczerwienienie, wysypka, świąd; bardzo rzadko występują zaburzenia hematologiczne: niedokrwistość czy małopłytkowość (zmniejszenie ilości płytek krwi).
Dawkowanie:
W przypadku dzieci – leki doustne (tabletki, krople, syropy) – 10-15 mg/kg masy ciała dziecka co 4-6 godzin, czopki – jednorazowo do 25 mg/kg masy ciała dziecka co 6-8 godzin
Maksymalna dobowa dawka paracetamolu dla dziecka to 50-60 mg/kg m.c.
U osób dorosłych tabletki:
- 300-500 mg co 3 godziny lub
- 300-600 mg co 4 godziny lub
- 500-1000 mg co 6 godzin
Maksymalna dobowa dawka paracetamolu dla dorosłego to 4 g/dobę, natomiast w przypadku osób cierpiących na schorzenia przewlekłe- 2,6 g/dobę.
Dawka 8g/dobę uważana jest za toksyczną dla zdrowego człowieka, a w przypadku osób niedożywionych i alkoholików jest jeszcze mniejsza- 6g/dobę. Działanie toksyczne wiąże się „przeciążeniem” systemu metabolizowania paracetamolu w wątrobie. Lek przyjmowany w dawce leczniczej ulega związaniu z kwasem glukuronowym (około 60% dawki) i jonami siarczanowymi (około 30% dawki), dzięki czemu jest łatwiej wydalany z naszego organizmu. Natomiast około 3 – 4% dawki jest przekształcanych przez enzymy wątrobowe do związku wydalanego przez nerki . W sytuacji przedawkowania paracetamolu większa ilość dawki zostaje przekształcona przez enzymy, a nagromadzony związek zaczyna wiązać się cząsteczkami budującymi komórki wątrobowe, powodując ich uszkodzenie (hepatotoksyczność).
Mnogość preparatów zawierających paracetamol, ich długotrwałe stosowanie oraz wszechobecna dostępność sprawiają, że wbrew pozorom bardzo łatwo o możliwość przedawkowania. Oto niektóre z preparatów rynkowych zawierających paracetamol wraz z podaną zawartością leku na jedną dawkę: Gripex Max tabl. (500 mg), Gripex Hot Activ saszetki (1000 mg), Fervex saszetki (500 mg), Apap tabl. (500 mg), Febrisan saszetki (750 mg), Vick SymptoMed MAX saszetki (1000 mg), Metafen tabl. (325 mg), Theraflu Zatoki (650 mg).
Obecnie uważa się, że paracetamol jest bezpiecznym lekiem dla kobiet w ciąży, o czym świadczy posiadanie przez niego kategorii B (badania na zwierzętach nie wskazują na istnienie ryzyka dla płodu, ale nie przeprowadzono badań w grupie kobiet ciężarnych).
Najnowsze badania naukowe sugerują jednak, że paracetamol stosowany przez ciężarne kobiety powyżej 7 dni może zagrażać ich małemu synkowi. W takim przypadku lek przenika przez łożysko i prawdopodobnie przyczynia się do tak znacznej redukcji poziom testosteronu u dziecka, że pojawią się u niego zaburzenia płodności wynikające z nieprawidłowego wykształcenia jąder. Być może w najbliższym czasie pojawią się zalecenia dotyczące stosowania paracetamolu nie wcześniej niż w 4 miesiącu ciąży, czyli po okresie wykształcenia się narządów rozrodczych.
Inne badania podają, że stosowanie paracetamolu w czasie ciąży może zwiększać ryzyko występowania reakcji alergicznych oraz pojawienia się u dziecka świszczącego oddechu, świadczącego o rozwoju astmy w późniejszym okresie życia.
Paracetamol uznawany jest za bezpieczniejszy lek w czasie karmienia piersią. W bardzo małym stopniu może przenikać do mleka matki, a dotychczas nie zaobserwowano niekorzystnego wpływu na zdrowie dziecka.
Z powyższych informacji wynika podsumowanie – w przypadku stosowania paracetamolu zalecana jest szczególna ostrożność oraz ograniczenie jego stosowania do niezbędnego minimum.
Nie zaleca się także długotrwałego (powyżej 2-3 dni) ani częstego stosowania paracetamolu.
Bibliografia:
– Paracetamol- charakterystyka postaci leku
– Ernst Mutschler/ Gerd Geisslinger/ Heyo K. Kroemer/ Peter Ruth/ Monika Schaefer-Korting, Farmakologia i toksykologia Mutschlera III wyd. rok: 2012.
– Sander van den Driesche, Joni Macdonald, Richard A. Anderson, Zoe C. Johnston, Prolonged exposure to acetaminophen reduces testosterone production by the human fetal testis in a xenograft model, Science Translational Medicine 20 May 2015, Vol. 7, Issue 288, pp. 288ra80
– Maria C. Magnus, Prenatal and infant paracetamol exposure and development of asthma: the Norwegian Mother and Child Cohort Study, International Journal of Epidemiology, Volume 45, Issue 2, 1 April 2016, Pages 512–522
0
